राजनितिले पछ्याउन नसकेको राष्ट्रिय आत्मनिर्भरताको एजेण्डा

मातृका तिमिल्सैना
मेरो हजुरबुवाका पालामा समेत हाम्रो घरमा खरिद गर्नु पर्ने दैनिक उपभोग्य सामान केवल नुन मात्र हुन्थ्यो । नुन बाहेक सबै दैनिक उपभोग्य सामाग्रिहरु आफैले फलाउने गरिन्थ्यो । अन्न खेत र बारीबाट आउथ्यो, तोरी, रायो , तिल आदीले घरमा वर्ष भरी खानका लागि तेल हुन्थ्यो, तरकारी आफ्नै बारीमा फल्थ्यो, दाल पनि आफ्नै बालीमा फलाइन्थ्यो । खेतबारी जोत्न र खेति लगाउन प्रतयक घरमा १ हल गोरु हुन्थ्यो , भैसीहरु घरमा पालिन्थ्यो । दुध दहि मोही र घिउ आफ्नै घरमा उत्पादन हुन्थ्यो । दुध र दहि आफै खाने , बिक्री हुने खाली घाउ मात्रै , त्यो पनि घरबाट ७ दिन हिडेर भारतिय सिमाबजारमा बोलेर लिएर बिक्री गरिन्थ्यो ।
हो घरबाट घिउ बिक्री गर्न जाने मान्छे १ महिना लगाएर घर फर्किन्थे । घिउ बिक्री बाट आएको रकमले वर्ष भरीलाई कपडा र नुन पुग्ने गर्दथ्यो । हजुर बुवाले भने अनुसार केही वर्ष अघि सम्म कपडा पनि आफ्नै उत्पादन हुन्थ्यो । कपास खेति गरिन्थ्यो । कपासको रुईबाट स्थानिय प्रबिधि चर्का , उइटो आदीको प्रयोगले धागो बनाउने र त्यहि धागोबाट कपडा बनाइन्थ्योे र बनजँगलका वनस्पतिको पात र बोक्राबाट रंग बनाएर कपडाको कलर दिने गरिन्थ्यो । भारतमा अंग्रजहरुको शासन पछि मेसिनबाट बन्ने कपडाहरु पनि बिस्तारै गाउघर तिर पाइन थाल्यो र हाम्रो परम्परागत कपडा उत्पादन प्रबिधि आज लोप भई सकेको छ ।
हिमालका जिल्लाहरुको खानीमा पाइने ढिके नुन नै त्यति बेलाको प्रयोग गर्ने नुन थियो । जुन नुन हिमाल (भोट) बाट भेडामा ढुवानी गरेर अन्नसँग वस्तु विनिमय गरेर साँटिन्थ्यो । त्यति बेला उच्च हिमाली क्षेत्रमा भेडा मासुका लागि मात्रै नभएर ढुवानीको माध्यम पनि हुने भएकोले भेडा पालन गरिन्थ्यो ।
गाउमा मरेका गाई वस्तुको छाला निकालेर स्थानिय प्रबिधिमा छाला प्रशोधन गरेर छालाका जुत्ता बनाइन्थ्यो । समग्रमा भन्दा हाम्रा पुर्खाहरुले जिवन निर्बाह गरेको हाम्रो त्यो प्राचिन समाज आफैमा आत्म निर्भर थियो, कसैले हामीलाई नाकाबन्दी गरेपनि कुनै असर हुदैनथ्यो ।
बिस्तारै युग परिवर्तन भयो । स्थानिय प्रबिधिमा आधारित उद्योग भन्दा आधुनिक उद्योगहरु आउन थाले । हामीले हाम्रा स्थानिय प्रबिधिमा आधारित उद्योगहरुलाई आधुनिक प्रबिधिसँग जोडेको भए सायद आज नेपाल संसरमा नै उत्पादनको केन्द्रकारुपमा चिनिन्थ्यो होला । कपास खेती बन्द नगरेर हाम्रा पुराना कपडा उद्योगहरुमा आधुनिक मेसिन जोडिदिएको भएको आजको युरोप र अमेरिकामा कपासको कपडा निर्यात हुन्थ्यो होला । बिदेशी कपडाहरु नेपाल पुग्ने बित्तिकै हाम्रो त्यो पुरानो सिप लोप भयो, कपडामा नेपालको मुद्रा विदेश जानथाल्यो ।
हाम्रा हिमालमा रहेका नुनखानीहरुलाई आधनिक प्रबिधिबाट उत्खनन गरेर प्रशोधन गरिदिएको भए आज समुन्द्रको नुनको भर पर्नु पर्ने थिएन होला । हामीले हाम्रो नुनमा आयोडिन छैन भन्ने विदेशी व्यापारीको कुरा पत्यायौं । हाम्रा खानीको नुन प्रशोधन गरेर त्यसमा आयोडिनको मात्र थपेर उपभोग गर्न सकिन्थ्यो तर यस्तो दिर्घकालिन सोच राख्ने शासकहरु हामीसँग भएनन ।
अहिले अन्न बालकिा सन्दर्भमा मुलुक पुरै परनिर्भर हुदैछ , नेपाल कृषिप्रधान मुलुक हो भनेर हामीले गर्भका साथमा भनिरहदा हाम्रो राष्ट्रिय कृषि उत्पादनले कति महिना पुग्छ भन्ने तथ्याँक केलाउन जरुरी छ । यस्तो किन भयो । हाम्रा हिमाली र पहाडी जिल्लामा धान फल्दैन होला तर त्यहा कोदो र फापर सबै भन्दा बढी फल्छ । हिमाल र पहाडको माटोमा कोदो फल्नका लागि कुनै रासाइनिक मल प्रयोग गर्नु पर्दैन । त्यसलाई नेपालाको अर्गानिक हिमाली कोदो भनेर विदेशमा बेच्न सकिने आधार छ । तर आज हाम्रा खेत बारीहरु बाँझा छन । विदेशबाट दाल, चामल, दाल र तेलहनहरु आयात भैरहदा कोदो र भटमासलाई निर्यात गर्ने गरि उत्पादनको योजना सरकारले किन बनाएन ? प्रश्न उठ्ने गर्दछ ।
नेपालका बनजंगलमा हिमालमा कोखर, स्याउ, नासपति फल्दछन, ति फलफुलकालागि त्यहा कुनै मलको प्रयोग गर्नु पर्दैन । हिमाल रउच्च पहाडी क्षेत्रमा ओखरखेतीको सम्भाव्यता अध्यान गरेर सारा जंगलको खालीठाउमा ओखरको बृक्षा रोपण गर्न सकिन्छ तर आज हामीकहाँ वर्षेनी १ अर्ब भन्दा बढीको ओखर बिदेशबाट आयात हुन्छ । मनाङ, मुस्ताङर जुम्लाका स्याउहरुले बजार पाएको छैन तर भारत, चिन लगाएतका मुलुकबाट वर्षेनी करोडौंको स्याउ आयात भइरहेको छ ।
पहाडका जंगलमा रहेको खाली जमिनमा सुन्तला प्रजातीका फलफुल रोपेर प्रसस्त आम्दानी दिन सकिन्छ तर त्यसो किन हुन सकेको छैन ? शासकसँग बुद्धि नभएर हो वा देशलाइ आत्मनिर्भर बनाउन नचाहेको हो । त्यस्तै तराइका जंगलमा आँप, कटहर र लिचि कुनै मलखाद नहालेर पनि फलाउन सकिन्छ, मेवा प्रचिन प्रबिधिका आधारमा फलाउन सकिन्छ । मेहनत बिना नै फलाउन सकिने आधारलाई वेवास्ता गरेर हामी विदेशबाट आयात भएको किबु र डा«इगन फुडका पछाडी लागेका छौं ।
मुलुभुत कुरा राष्ट्रिय संकल्प भएन, मुलुकलाई आत्मनिर्भरता तर्फ डोर्याएने शासकसँग भिजन भएन, मुलुकमा काम गर्दा देश उभो लगाउन सकिन्छ भनेर सरकारले नागरिकलाई विश्वास दिलाउन सकेन, फस्वरुप आज व्यापार घाटा बढ्दो छ, विदेशी मुद्रा संचिति घट्दो छ, विदेशी निर्भरता बढ्दो छ । सक्षम नागरिकको विदृश पलाएन बढ्दो छ ।
यि सबै सवालहरुको जवाफ दिनका लागि राजनिति ठिक बाटोमा हिड्न जरुरी छ, राजनिति राष्ट्रिय आत्म निर्भरताको एजेण्डा बोक्न जरुरी छ , बिडम्बना हाम्रो राजनितिले अहिले यो एजेण्डा बोक्न सकेको छैन । अर्को कुरा नेतालाई गाली गरेर, पार्टीले गरेनन भनेर मात्रै हुदैन हामीले नेता पठाउदा कस्तो मान्छे पठायौं भन्ने प्रमुख कुरा पनि हो । अब देश बनाउने हो भने जनताले मतदान गर्दा समेत राष्ट्रिय उत्पादनको एजेण्डा बोकेको पार्टी वा नेतालाई जिताउन सक्नु पर्छ ।